Njohuri kryesore pėr produktet ushqimore

Njė nga faktorėt kryesorė qė ndikon nė ruajtjen e shėndetit tė njeriut dhe tė aftėsive tė tij pėr punė ėshtė ushqimi.

Ushqimi ėshtė baza e jetės, burim energjie, pa tė cilin nuk do tė ishte e mundur tė jetonim. Organizmi i njeriut edhe nė gjendje qetėsie harxhon energji pėr punėn e organeve dhe pėr mbajtjen konstante tė temperaturės sė trupit. Kur njeriu kryen punė fizike ose mendore, sasia e energjisė qė harxhon organizmi i tij, rritet. Si rrjedhim, njė ushqim jo i plotė, i ērregullt, e dobėson organizmin, ul qėndrueshmėrinė e tij ndaj sėmundjeve dhe rrezikon shėndetin e njeriut.

Pra, nga sa u tha mė lart, ėshtė e domosdoshme qė ushqimi tė jetė sa mė i plotė dhe tė pėrmbajė tė gjitha ato lėndė pėr tė cilat ka nevojė organizmi, siē janė: proteinat, yndyrnat, karbohidratet, vitaminat, kripėrat minerale dhe fermenėt.

Proteinat

Proteinat janė lėndė kryesore pėr trupin e njeriut: ato gjenden tek mishi, veza, qumėshti dhe disa produket vegjetale, si: soja, patatja, orizi, fasulja etj. 1 gramė proteinė jep 4.1 kcal.

Yndyrnat

Yndyrnat janė njė burim i rėndėsishėm energjie pėr organizmin e njeriut: 1 gramė yndyrė jep 9,3 kcal. Yndyrnat, si gjalpi dhe vajrat, pėrvetėsohen mė lehtė nga organizmi sesa dhjami i lopės dhe i dashit, qė treten nė njė temperaturė mė tė lartė nga ajo e trupit tė njeriut.

Karbohidratet

Karbohidratet shėrbejnė si burim energjie: 1 gramė karbohidrate jep 4.1 kcal. Karbohidrate pėrmbajnė pothuajse tė gjitha prodhimet vegjetale si: drithėrat, miellrat, perimet, frutat etj. Nė pėrbėrje tė produkteve ushqimore hyjnė edhe kripėrat minerale siē janė kripėrat e hekurit, tė kalciumit, tė klorit, tė natriumit etj. Kėto kanė rėndėsi tė madhe pėr organizmin, sepse marrin pjesė nė tė gjitha proceset fiziologjike qė ndodhin nė tė. Kėshtu pėr shembull, kripėrat e kalciumit dhe tė fosforit janė pjesė pėrbėrėse kryesore tė kockave, hekuri merr pjesė nė pėrbėrjen e gjakut, natriumi dhe klori nevojiten pėr krijimin e acideve tė stomakut etj.

Vitaminat

Vitaminat janė lėndė tė veēanta, tė cilat bėjnė pjesė nė produktet ushqimore dhe nevojiten pėr ta mbajtur organizmin nė gjendje normale.

Vitamina A gjendet nė vajin e peshkut, gjalpin e freskėt, vezėt, qumėshtin dhe tek perimet, si: karotat, domatet, specat etj.

Vitamina B gjendet tek buka dhe nė disa pjesė tė mishit si veshka, melēia e zezė etj.

Vitamina C gjendet kryesisht nė produktet vegjetale, domethėnė nė fruta dhe perime. Ajo ėshtė mė pak e qėndrueshme ndaj pėrpunimit tė nxehtė sesa vitaminat e tjera, shkatėrrohet gjatė pėrgatitjes sė ushqimeve me temperaturė tė lartė, si dhe nėn ndikimin e oksigjenit tė ajrit. Prandaj gjatė pėrgatitjes sė gjellėve me perime ėshtė e domosdoshme tė rrespektohen kushtet qė do tė pėrmenden mė poshtė.

Vitamina D gjendet nė prodhimet e qumėshtit, nė tė verdhėn e vezės, nė vajin e peshkut si dhe nė mėlēitė e kafshėve.

Tė gjitha vitaminat e forcojnė organizmin dhe e bėjnė atė mė tė qėndrueshėm ndaj sėmundjeve tė ndryshme, pėrfshirė edhe sėmundjet ngjitėse. Sasia e vitaminave tė nevojshme pėr organizmin e njeriut ėshtė shumė mė e vogėl nė krahasim me lėndėt e tjera ushqimore (proteinat, yndyrnat, karbohidratet) dhe shprehen nė miligram. Megjithatė, rėndėsia biologjike e vitaminave ėshtė shumė e madhe. Ato ndikojnė nė rritjen e organizmit, nė kėmbimin e ushqimeve (metabolizmin), marrin pjesė nė rregullimin e tė gjitha proceseve tė jetės.