Astrofizika.

Astrofizika dhe astronomia janė aplikimet e teorisė dhe metodave fizike pėr studimin e strukturės yjore, evolucionit yjor, origjinės sė sistemit diellor, dhe problemeve tė lidhura me kozmologjinė.

Astrofizika dhe astronomia janė aplikimet e teorisė dhe metodave fizike pėr studimin e strukturės yjore, evolucionit yjor, origjinės sė sistemit diellor, dhe problemeve tė lidhura me kozmologjinė. Pėr shkak se astrofizika ėshtė njė subjekt shumė i gjerė, astrofizikantėt zakonisht aplikojnė shumė disiplina tė fizikės, pėrfshirė mekanikėn, elektromagnetizmin, mekanikėn statistike, termodinamikėn, mekanikėn kuantike, relativitetin, fizikėn bėrthamore, dhe fizikėn atomiko-molekulare.

Astrofizika u zhvillua nga shkenca e vjetėr e astronomisė. Astronomėt e civilizimeve tė hershme bėrėn vėzhgime metodike tė qiellit, kjo duket nga artifaktet e shumta astronomike tė kohėve tė hershme tė gjetura nė kultura tė ndryshme.

Pas shekujsh zhvillimi nga astronomėt Babiloniane dhe Greke, astronomia perėndimore u fut nė njė periudhė letargjike pėr katėrmbėdhjetė shekuj deri nė ardhjen e Nicolaus Copernicus i cili modifikoi sistemin Ptolemaik duke vendosur diellin nė qendėr tė universit. Observimet e detajuara tė Tycho Brahes ēuan nė Ligjet e Keplerit tė lėvizjes planetare. Nė tė njėjtėn kohė teleskopi i Galileut ndihmoi nė zhvillimin e shkencės moderne.

Teoria e Njutonit e gravitetit universal dha njė bazė dinamike pėr ligjet e Keplerit. Nė fillim te shekullit te 19-te., shkenca e mekanikes qiellore arriti njė stad shumė tė zhvilluar nė duart e Leonhard Euler, J. L. Lagranzhit, P. S. Laplasit, dhe tė tjerėve. Teknika matematike tė fuqishme bėnė tė mundur zgjidhjen analitike tė disa nga problemeve mė thelbesore tė gravitacionit klasik tė zbatura tek sistemi diellor.

Nė fund tė shekullit tė 19-tė, zbulimi i vijave spektrale nė dritėn e diellit provoi se elementet e gjetur tek Dielli gjėnden edhe nė Toke. Gjatė kėsaj kohe interesi u zhvendos nga pėrcaktimi i distancės dhe pozicionit tė yjeve tek pėrcaktimi i pėrbėrjes sė tyre fizike (shikoni struktura yjore dhe evolucioni yjor). Pėr shkak se aplikimi i fizikės tek astronomia ka zėnė nje rol thelbėsor pėrgjatė shekullit tė 20-tė, diferencimi midis astronomisė dhe astrofizikės ėshtė zhdukur.

Zbulimi nga Karl Jansky nė 1931 qė radio sinjalet e emetuara nga trupat qiellore shėnoi fillimin e shkencės sė radio astronomisė. Nė kohėt e fundit, zbulimet astronomike janė zgjeruar me hedhjen e sondave kozmike. Perturbimet dhe interferenca nga atmosfera e Tokes e bejnė tė domosdoshme pėrdorimin e astronomisė sė rrezeve-X,infra te kuqe, ultraviolet, rreze gama. Teleskopi hapėsinor Habėll, i lėshuar nė 1990, ka bėrė tė mundur shikimin e pamjeve vizuale tė njė kualiteti dhe qartėsie tė lartė qė ja kalon pamjeve tė marra nga instrumentet tokėsore; vėzhgimet nga Toka pėrdorin teleskope me optikė adaptive e cila bėn tė mundur kompesimin e turbulencės pranė atmosferės sė Tokės. ,/p>

Kozmologjia fizike ėshtė studimi i formimit dhe evolucionit tė universit nė shkallat mė tė mbėdha. Teoria e relativitetit e Albert Ajnshtajnit luan njė rol thelbėsor nė teoritė moderne kozmologjike. Nė fillim tė shekullit tė 20-tė, zbulimi i Habėllit qė universi po zgjerohej, siē tregohet nga diagrami i Habėllit, bėri qė tė dilnin teori tė reja si Modeli i gjendjes se qendrueshme te universit dhe ai i Bumit te madh.

Teori e Bumit te Madh u konfirmua nga suksesi i parashikimeve tė teorisė sė Nuklosintezės sė Bumit te Madh dhe zbulimit tė sfondit kozmik mikrovalor nė 1964. Modeli i Bumit tė madh qėndron mbi dy shtylla teorike: teoria e relativitetit tė pėrgjithshėm e Albert Ajnshtajnit dhe parimi kozmologjik.

Kozmologjistėt, kohėt e fundit kanė formuar njė model preēiz tė evolucionit tė universit, i cili perfshin inflacionin kozmik,energjinė e zezė dhe lėndėn e zezė.