Tajlanda

Tajlanda ėshtė mbretėri nė Polonezi (prapa Indisė) pranė Gjirit Tajlandez.

Tajlanda zė njė sipėrfaqe prej 513 115 kilometra katror nė tė cilėn jetojnė 5 941 milionė banorė, shumica popullsi tė quajtur Tai/tajlandezėt, Lao/laonezėt, Shan/shanonezėt dhe kinezė tė largėt. Nė jug tė Malareve ndėr tė tjera janė 94% tė pėrkatėsisė fetare budiste.

Kryeqyteti i mbretėrisė ėshtė Bangkoku dhe gjuhė zyrtare ėshtė gjuha Tai/taitishtja.

Bėrthama e sipėrfaqes sė Tajlandės ėshtė rrafshnalta tė quajtura Menam Kao Fraja (Menam Chao Phraya), nė veri lindje gjendet patoja korale, nga veriu nė perėndim shtrihen vargmalet. Nė jug Tailanda ka pjesė nė gjysmė ishullin e quajtur Malaka (Malakka). lumenjtė kryesorė tė kėsaj mbretėrie janė lumenjtė e quajtur Kao Fraja (Chao Phraya) dhe Menkong. Nė pėrgjithėsi sundon klimė tropiku-monsune.

Prodhime tė rėndėsishme agrare janė orizi, kauēuku, ananasi, panxhersheqeri,manioki, arrat e kokosit, kultivimi i kafshėve (gjedheve, bufit, derrit). Xehetaria e zinkut, qymyr gurit dhe gipsit dallohet pėr nga tė tjerat. Industria ėshtė nė zhvillim e sipėr dhe ėshtė duke marrė gjithnjė e mė shumė rėndėsi.

Rrjeti i qarkullimit tė tė huajave ėshtė i dendur. Nga Tajlanda eksportohen rroba, orizi, kauēuki, zini. Partnerė tregtarė mė tė rėndėsishėm duet tė jenė Japonia, ShBA-ja dhe Singapori e Gjermania. Portet mė tė njohur detarė dhe ajrorė ndėrkombėtarė gjenden nė Bangkok.

Tajlanda diku nga shekulli IX-tė ishte populluar me fiset Tai nga jugu i Kinės. Nė shekullin e XIII nė kėtė pjesė paraqitet Mbretėria e Sukotait (Sukothai), mbretėri e cilave ju nėnshtrua nė shekullin e XIV-tė mbretėrisė sė Ajutaut (Ajutthaya) e cila e kishte nėnshtruar edhe Kamboxhianė. Gjatė shekullit tė XVII-tė fillon ndikimi i madh holandezė, anglezė dhe francezė. Nė vitin 1767 pason pushtimi i Ajutajės nga ana e Birmanisė, pas dėbimit tė tė cilėve mė 1782 vjen nė fuqi dinastia Kakri (Chakri).

Nė shekullin XIX pėrsėri Tajlanda bie nėn ndikimin e evropianėve dhe pėrkundė humbjeve tė mėdha territoriale tė shkaktuara nga fqinjėt e ndihmuar nga francezėt dhe britanikėt, Tailanda ja arrin qė tė mbajė pavarėsinė e saj politike. Kėshtu mė 1932 pas njė konflikti shtetėrorė kalohet nga monarkia absolute nė monarki konstitucionale.

Gjatė luftės sė II-tė botėrore Tajlanda i afrohet politikisht Japonisė. Pas kėsaj politika e brendshme veēohet nga ndryshimet nė mes tė puēeve ushtarake dhe demokracisė. Mė 1970 Tajlandėn e kaplon vala e emigrantėve nga Kamboxhia dhe Vietnami dhe pas kryengritjes sė pėrgjakshme mė 1992 i merren disa tė drejta ushtrisė. Mė 1977 u miratua njė kushtetutė e re, ndėrsa kryetar ėshtė Mbreti Bhumibol Aduljadeh i kurorėzuar mė 1946 si Rama IX.